در این مقاله از سری مقاله‌های التیام، به بررسی تعریف، حیطه عملکرد و تاریخچه سازمان‌های مردم‌نهاد یا به اختصار NGO می‌پردازیم. این سازمان‌ها که مستقل از دولت فعالیت می‌کنند؛ در سطوح اجتماعی، ملی و حتی بین‌المللی برای گام برداشتن به سوی هدفی خاص یا کمک رساندن به گروه‌های خاصی از مردم فعالیت می‌کنند. این سازمان‌ها که در گذشته اغلب مذهبی بوده و بر موضوعاتی مانند فقر متمرکز بودند؛ اکنون بر طیف وسیعی از موضوعات و زمینه‌ها تمرکز دارند. این موضوعات می‌توانند حقوق زنان، سلامت محیط زیست و سیاره زمین، مراقبت‌های بهداشتی، حمایت سیاسی، اتحادیه‌های کارگری، ایمان مذهبی، مراقبت از بزرگسالان سالخورده و توانمندسازی جوانان و … باشند.
سازمان مردم نهاد یا NGO چیست؟
سازمان مردم‌نهاد (NGO) گروهی مستقل از دولت هستند که معمولا فعالیت غیرانتفاعی دارند. سازمان‌های غیردولتی که گاهی سازمان‌های جامعه مدنی نامیده می‌شوند؛ در سطوح اجتماعی، ملی و بین‌المللی برای خدمت به یک هدف اجتماعی یا سیاسی تأسیس می‌شوند. به عنوان مثال، سازمان‌های غیردولتی ممکن است بر فعالیت‌هایی در رابطه با اورژانس‌های بهداشتی، آموزش، زیرساخت‌ها، حمایت از حقوق اقلیت‌ها، توانمندسازی فقرا و کاهش جرم و جنایت تمرکز کنند.
آشنایی با سازمان‌های مردم نهاد (NGO)
همانطور که گفته شد؛ اصطلاح NGO عموماً برای اشاره به سازمان‌هایی معمولاً غیرانتفاعی و خصوصی که خارج از کنترل دولت فعالیت می‌کنند؛ پذیرفته شده است. برخی از این سازمان‌ها (NGO) عمدتاً به از داوطلبان تشکیل شده‌اند؛ در حالی که برخی دیگر از کارکنان ثابت به وجود آمده‌اند. بانک جهانی دو گروه گسترده از سازمان‌های غیردولتی را شناسایی می‌کند.
۱. سازمان‌های مردم نهاد عملیاتی که بر طراحی و اجرای پروژه‌های توسعه اجتماعی تمرکز دارند.
۲. سازمان های مردم‌نهاد مدافع که از یک هدف خاص دفاع یا آن را ترویج می‌کنند و به دنبال تأثیرگذاری بر سیاست‌های عمومی هستند.
و برخی از سازمان‌های مردم‌نهاد ممکن است به طور همزمان زیرمجموعه هر دو دسته قرار گیرند.
تاریخچه مختصری از NGO
گروه‌های خیریه مدت‌ها قبل از اینکه اصطلاح NGO در منشور سازمان ملل در سال ۱۹۴۵ ظاهر شود؛ وجود داشته‌اند. این سازمان‌ها اغلب مذهبی بوده و بر موضوعاتی مانند فقر متمرکز بودند. یکی از قدیمی‌ترین سازمان‌ها از این نوع در سال ۱۶۱۷ توسط St. Vinvent de Paul تاسیس شد. این سازمان که با نام خانم‌های خیریه شناخته می شود؛ بر فقر در فرانسه متمرکز بود. آنها همچنان فعال هستند و فعالیت‌هایی مانند اداره انبار لباس و غذا، تهیه و توزیع مواد غذایی در تعطیلات را انجام می‌دهند. در قرن نوزدهم، سازمان‌های مردم نهاد دیگری شروع به ظهور کردند. انجمن ضد برده داری در سال ۱۸۳۹ تشکیل شد. در دهه‌های بعدی نیز سازمان‌هایی برلی حمایت از برده‌ها در مزارع به وجود آمد که به ایجاد اولین پیمان‌نامه جامع ضد برده‌داری کمک کرد و علیه شیوه‌های برده‌داری پادشاه لئوپولد دوم در ایالت آزاد کنگو مبارزه می‌کرد. این سازمان هنوز هم با فعالیت‌های بین‌المللی ضد برده‌داری وجود دارد.
با گذر سالیان، سازمان‌های مردم‌نهاد نیز افزایش یافتند. همانطور که Peter Hall-Jones می‌نویسد؛ افزایش سازمان‌های غیردولتی را می‌توان به کاهش خدمات عمومی بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول نسبت داد. به عنوان سازمان‌های مستقل، سازمان‌های غیردولتی آزادی و انعطاف‌پذیری بیشتری برای فعالیت در هر حیطه‌ای که لازم است داشته‌اند. سازمان‌های مردم‌نهاد نیز از درجات بالاتری از اعتماد برخوردار بوده‌اند؛ اگرچه به دلیل روابط مالی سازمان‌های مردم‌نهاد با دولت‌ها و شرکت‌ها و همچنین سوء‌استفاده بسیاری از سازمان‌های مردم‌نهاد، حفظ این شهرت چندان آسان نبوده است. در حالی که به سختی می‌توان تعداد دقیق افراد فعال در سازمان‌های مردم‌نهاد فعال امروزی را به دست آورد که این تعداد تنها در ایالات متحده به ۱.۵ میلیون نفر می‌رسد.
شناخته شده ترین سازمان‌های غیردولتی در جهان کدامند؟
به احتمال زیاد میلیون‌ها سازمان غیردولتی در جهان وجود دارند که وظایف متفاوتی دارند اما برخی از آنها مشهورتر از دیگران هستند. در اینجا برخی از بزرگترین و شناخته شده ترین عملیات های امروزی آورده شده است:
کمیته نجات بین‌المللی
پزشکان بدون مرز
سازمان عفو بین‌الملل
خدمات امداد کاتولیک
کمیته کمک توانبخشی بنگلادش (BRAC)